Przyczyny wstrzymania programu
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) tłumaczy decyzję koniecznością gruntownej modernizacji programu. Podkreślono potrzebę przeciwdziałania licznym nadużyciom finansowym i patologiom. Jednak w rzeczywistości program przerósł możliwości wojewódzkich funduszy ochrony środowiska, które nie radzą sobie z obsługą ogromnej liczby składanych wniosków.
Tysiące osób czekają na wypłatę dotacji
Na rozpatrzenie czeka obecnie tysiące wniosków, a kilkaset tysięcy znajduje się w trakcie realizacji. Tysiące beneficjentów niecierpliwie oczekują na wypłatę należnych środków. Już od dłuższego czasu wskazywano na narastające opóźnienia. Wstrzymanie programu ma umożliwić funduszom nadrobienie zaległości.
Nadużycia i patologie
Prefinansowanie inwestycji doprowadziło do licznych nadużyć. Nieuczciwe firmy, wymuszając pełnomocnictwa, pobierały zaliczki na kosztowne inwestycje, po czym zamykały działalność. Konsumenci często kupowali urządzenia grzewcze niskiej jakości, sprowadzane spoza Europy i oferowane przez tzw. „domokrążców”. Urządzenia te nie były dostosowane do polskich warunków klimatycznych, co skutkowało bardzo wysokimi rachunkami za ogrzewanie.
Polacy, którzy skorzystali z takich rozwiązań, są zmuszeni użytkować te wadliwe urządzenia przez pięć lat, gdyż ich wcześniejszy demontaż grozi koniecznością zwrotu dotacji. NFOŚiGW deklaruje, że podejmie działania mające na celu likwidację tych patologii.
300 mln zł dla powodzian
NFOŚiGW uruchomił specjalny program wsparcia termomodernizacji dla mieszkańców czterech województw dotkniętych powodzią: dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego i śląskiego. Na ten cel zabezpieczono 300 mln zł. Nabór wniosków rozpocznie się w połowie grudnia, a procedura składania dokumentów zostanie uproszczona i przyspieszona. Program „Czyste Powietrze” dla pozostałych beneficjentów ma zostać wznowiony wiosną.
Kontrowersyjni operatorzy programu
Poprzedni rząd naraził program na trudności, wprowadzając system zaliczkowy. Obecny rząd zamierza rozszerzyć liczbę operatorów programu. Oprócz gmin mają pojawić się nowi pośrednicy. Według NFOŚiGW wzmocniony system operatorski ma poprawić efektywność realizacji programu, eliminując oszustwa i obniżając koszty ogrzewania dla beneficjentów. Jednak społeczeństwo wyraża obawy związane z potencjalną nieuczciwością nowych podmiotów operatorskich spoza struktur gminnych.
Kredyt na realizację programu
Jesienią 2023 roku program „Czyste Powietrze” borykał się z problemem braku finansowania. Obecny rząd odblokował środki z Krajowego Planu Odbudowy (KPO) w wysokości 13,9 mld zł oraz z programu FEnIKS – 7,6 mld zł. Obecnie trwają prace nad długofalowym finansowaniem programu. Przygotowywany jest wniosek do Europejskiego Banku Inwestycyjnego o 10 mld zł z Funduszu Modernizacyjnego, co ma zapewnić kontynuację programu po wykorzystaniu środków z FEnIKS.
W przypadku uzyskania kredytu, który pośrednio spłacą wszyscy podatnicy, warto rozważyć przekazanie realizacji programu gminom, które cieszą się w Polsce wysokim poziomem zaufania, zamiast fundacjom czy stowarzyszeniom.
Program „Czyste Powietrze” przechodzi trudny okres reorganizacji, którego celem jest eliminacja patologii, usprawnienie realizacji i zapewnienie lepszego nadzoru nad wydatkowaniem środków. Jednak decyzja o jego zawieszeniu pozostawia tysiące beneficjentów w niepewności i rodzi pytania o skuteczność proponowanych reform.